Cestyll yng Nghaerdydd a Gerllaw

Mae Cymru’n wlad sy’n enwog am ei chasgliad o gestyll mawreddog, yn enwedig ‘Cylch Haearn’ enwog Edward I yn y gogledd. Fodd bynnag, yn sicr nid yw de Cymru yn ddieithr i amddiffynfeydd canoloesol ychwaith ac nid yw ardal Caerdydd yn eithriad.

Sedd arglwyddiaeth y mers bwerus Morgannwg, cafodd Caerdydd ei hysgwyd oddi wrth reolwyr brodorol Cymreig gan farchogion Normanaidd, a oedd wedi dilyn Gwilym Goncwerwr o Ffrainc. Roedd y Gororau yn diriogaethau ar y ffin rhwng Cymru a Lloegr lle roedd cestyll yn fodd hanfodol o gadw rheolaeth dros y ffin elyniaethus.

Cafodd arglwyddi’r gororau fraint arbennig i reoli eu tiroedd yn annibynnol, gyda hawliau’n cael eu cadw fel arfer gan y Goron yn Lloegr. Fel y cyfryw, gallent osod eu cyfreithiau, eu llysoedd a’u trethi eu hunain; creu marchnadoedd, bwrdeistrefi a choedwigoedd; ac, wrth gwrs, adeiladu cestyll.

Os ydych chi’n awyddus i archwilio cestyll, yna mae taith i ardal Caerdydd yn cynnig profiad ychydig yn wahanol ac mae’n werth ei ystyried. Er y gallai fod yn well gan buryddion yr adfeilion rhamantus a ddarganfuwyd mewn mannau eraill, rhoddwyd bywyd newydd i’r cestyll lleol gan aristocratiaid cyfoethog ar ddiwedd y 19eg ganrif…

CASTELL CAERDYDD

Caerdydd oedd prif sedd a chanolfan weinyddol Arglwyddiaeth Morgannwg, a sefydlwyd gan y Normaniaid ar safle caer Rufeinig gynharach. Aeth perchenogaeth y castell trwy lawer o ddwylo dros y canrifoedd nes iddo ddod yn y pen draw i’r teulu Bute, trwy briodas, ym 1766. Trydydd Ardalydd Bute a’i bensaer, William Burges a gyfunodd, ar ddiwedd y 1800au, angerdd am hanes gyda chyfoeth enfawr i ailadeiladu’r castell mewn arddull ysblennydd, neo-gothig.

CASTELL COCH

6.5 milltir o Gaerdydd.

Nid Caerdydd oedd yr unig safle lleol i deimlo dylanwad cydweithrediad Bute & Burges. Roedd Castell Coch (Castell Coch) yn adfail o’r 13eg ganrif a oedd wedi tyfu’n wyllt ar ystâd Bute ac, ar ôl clirio a dadorchuddio’r olion, penderfynwyd ailadeiladu’r castell bach fel preswylfa ar gyfer preswyliad achlysurol yn yr haf. Y canlyniad yw strwythur gwirioneddol wych gyda meindyrau conigol, stori dylwyth teg a thu mewn wedi’i addurno’n drawiadol. Fodd bynnag, bu farw Burges o oerfel difrifol a ddaliwyd yn ystod ymweliad safle â’r castell ym 1881 ac anaml, os o gwbl, yr ymwelodd yr Ardalydd wedi hynny.

CASTELL CAERFFILI

7.5 milltir o Gaerdydd.

Caerffili yw’r gaer ganoloesol fwyaf yng Nghymru ac yn ail yn unig i Windsor ym Mhrydain. Yn gorchuddio 30 erw, fe’i hadeiladwyd yn y 13eg ganrif gan arglwydd didostur y Mers, Gilbert de Clare mewn ymateb i fygythiad y Tywysog Cymreig, Llywelyn ap Gruffudd. Rhyw saith canrif yn ddiweddarach, y 4ydd Ardalydd Bute a geisiodd adfer y Castell. Gan helpu i liniaru effeithiau’r Dirwasgiad Mawr ar yr economi leol, cyflogodd ei brosiect adfer rhyfeddol weithlu sylweddol a chostiodd filiynau o arian heddiw.

CASTELL SAIN FFAGAN

4.5 milltir o Gastell Caerdydd

Heddiw, yr unig weddillion gweladwy o gastell canoloesol yma yw’r llenfur o’r 13eg ganrif sy’n amlinellu’r clostir blaengwrt siâp d. Erbyn yr 16eg ganrif, roedd y castell wedi mynd yn adfail ac fe’i disodlwyd gan faenor o fri o oes Elisabeth. Yn ddiweddarach roedd Sain Ffagan yn eiddo ar wahanol adegau gan aelodau o deuluoedd Herbert a Windsor, yr oedd eu realaeth hefyd wedi dal Castell Caerdydd. Windsor, 3ydd Iarll Plymouth, a roddodd y Castell a’r tiroedd yn 1946 er mwyn caniatáu creu’r Amgueddfa Werin Cymru sydd ar y safle heddiw.